“con ông cháu cha” là một thành ngữ thường được sử dụng, dịch sang tiếng Anh là “born with a gold thìa”. Cụm từ này ám chỉ con đẻ của những người có thế lực trong xã hội. Người thuộc diện “con ông cháu cha” luôn được ưu ái hơn người về học hành, thăng tiến, sự nghiệp.
Thành ngữ này còn được giới trẻ gọi là cocc, mang sắc thái vui đùa, giải trí. Tuy nhiên, tại sao lại nói là “con ông cháu cha” mà không phải “con ông cháu cha” thì vẫn còn là điều bí ẩn với nhiều người.
Trước hết, xét về mặt lịch sử, từ cuối thế kỷ XX, người Pháp đã đưa ra luật bảo vệ các linh mục giảng đạo tại Việt Nam. Theo các giáo phái phương Tây, các linh mục xuất hiện khắp các làng, thôn ở Việt Nam. Những người này làm việc cho Giáo Pháp, được Giáo Pháp tin cậy và được ban cho nhiều quyền năng. Vì thế, cha xứ nghiễm nhiên trở thành một “quan chức nhỏ” địa phương.
Những ông bố này không có vợ con, nhưng có rất nhiều người thân gọi là “chú”, “chú”. Kết quả là một thế hệ “con cháu” được hình thành, để lại thành ngữ “con ông cháu cha” trong câu nói thông tục hàng ngày của chúng ta.
Ngoài ra, trong tiếng Pháp còn có từ “népotisme” ám chỉ việc một số giáo hoàng già ở châu Âu lạm dụng quyền lực vì có họ hàng thân thích và phân phát nhiều đặc quyền cho cháu chắt. Đây là một truyền thống không tốt nhưng lại vô tình làm phong phú thêm kho tàng thành ngữ ca dao Việt Nam.
Kế đến, về mặt ngữ nghĩa, nếu nói “con của bố” thì rõ ràng đứa nào không phải bố, đứa nào không phải cháu. Tuyên bố này sẽ xuất hiện thừa, không có nhiều ý nghĩa.
Và khi nói “con cháu cha” ta thấy có 2 nhóm rõ ràng: Nhóm 1 là “ông nội”, “cha” tượng trưng cho quyền lực; nhóm 2 là “con”, “cháu” tượng trưng cho dòng dõi gia đình quyền thế. Sự đảo ngược này phi logic như vậy, nhưng nó tạo ra một lớp ý nghĩa nói lên sự bất thường, bất bình đẳng và ưu tiên quá mức của con cháu những người có quyền lực trong xã hội.
Ngoài ra, câu nói này còn là một hiện tượng ngôn ngữ học, chúng ta có thể dễ dàng bắt gặp nhiều thành ngữ có cấu trúc tương tự. Ví dụ: “bướm được sinh học bằng ong”, “cao chạy xa bay”, “đau đầu”, “ruồi và kiến phần trăm”, … Nó sẽ như thế nào phi logic Việc tách biệt các từ khỏi các cặp từ ghép giúp nhấn mạnh các sự kiện ngụ ý và tạo ra cách nói thân mật. Đây cũng chính là quy luật hình thành nghĩa biểu vật của thành ngữ bốn chữ.
Tóm lại, khi tiếp nhận thành ngữ, tục ngữ, chúng ta nên hiểu theo nghĩa tượng trưng hay ẩn dụ chứ không nên hiểu một cách cứng nhắc.