Trong thời đại kinh tế toàn cầu hóa, giao tiếp trong môi trường đa văn hóa trở nên vô cùng cần thiết cho cả công việc và học tập. Một trong những yếu tố quan trọng để hiểu được giao tiếp liên văn hóa chính là sự giàu hay nghèo văn hóa trong ngữ cảnh giao tiếp. Điều này yêu cầu chúng ta thích nghi và hiểu rõ sự khác biệt này để có thể giao tiếp linh hoạt giữa các nền văn hóa.
Giao tiếp đa văn hóa từ góc nhìn của người giàu và người nghèo trong bối cảnh
Theo nhà nhân chủng học nổi tiếng Edward Hall trong cuốn sách “Ngôn ngữ của sự im lặng”, giao tiếp liên văn hóa có thể được chia thành hai loại: “văn hóa ngữ cảnh thấp” và “văn hóa ngữ cảnh cao”. Sự phân chia này giúp giải thích tại sao người Nhật (nền văn hóa phong phú) thích làm việc trực tiếp hơn là thông qua công nghệ, trong khi các nước như Mỹ, Canada, Anh và Đức lại thích cách tiếp cận này (nền văn hóa nghèo nàn).
Một cách đơn giản, khi người Việt Nam (được coi là một nền văn hóa giàu ngữ cảnh) giao tiếp, họ thường bắt đầu bằng một đoạn giới thiệu dài và chi tiết rồi mới đến vấn đề cần truyền đạt. Trong khi đó, người Mỹ có xu hướng cắt ngang và đi thẳng vào vấn đề. Để giải quyết sự khác biệt này, chúng ta cần đề xuất giải pháp.
Văn hóa ngữ cảnh thấp
Một phong cách giao tiếp ở các quốc gia Bắc Âu và Bắc Mỹ nhấn mạnh việc truyền đạt thông điệp bằng lời nói. Họ thường miêu tả chi tiết, đặc biệt là nhấn mạnh từ ngữ trong câu. Đối với họ, chức năng chính của lời nói là thể hiện quan điểm và ý kiến một cách rõ ràng, logic và thuyết phục nhất có thể. Những người này sử dụng một phong cách giao tiếp trực tiếp và thẳng thắn.
Ví dụ, trong đàm phán, người Mỹ có xu hướng đi thẳng vào vấn đề, không vòng vo, và đôi khi chỉ trích gay gắt. Các nền văn hóa nghèo nàn thường nhấn mạnh vào sự hiểu biết và hành động cụ thể để làm cho các cuộc đàm phán trở nên hiệu quả nhất có thể. Những nền văn hóa này thường sử dụng các hợp đồng pháp lý cụ thể để thực hiện các thỏa thuận.
Văn hóa ngữ cảnh cao
Ngược lại, các nền văn hóa giàu ngữ cảnh như Việt Nam, Nhật Bản và Trung Quốc nhấn mạnh những thông tin không thể diễn đạt bằng lời. Giao tiếp cũng chính là cách vun đắp mối quan hệ hài hòa. Chúng ta có xu hướng giao tiếp “theo vòng tròn” để giữ thể diện và thể hiện sự tôn trọng cũng như quan tâm lẫn nhau. Chúng ta thường cẩn trọng để không làm mất mặt hay xúc phạm người khác, đó là thuật ngữ Á Đông chỉ khái niệm thể diện, giữ hay mất thể diện.
Điều này giải thích tại sao cả hai nền văn hóa Việt Nam và Nhật Bản thường tránh việc nói “không” khi muốn bày tỏ sự từ chối. Chúng ta thích không trả lời trực tiếp, ưa những câu trả lời mơ hồ. Ở các nước châu Á, việc thể hiện sự thiếu kiên nhẫn, buồn chán, cáu kỉnh hoặc tức giận một cách lộ liễu thường bị coi là thiếu tế nhị, thậm chí là thiếu tôn trọng.
Tóm lại, các quốc gia châu Á thường đánh giá thấp đồng thời tập trung vào ngữ cảnh và ngôn ngữ cơ thể. Ví dụ, nếu bạn đến Tokyo để ăn trưa công việc, ông chủ sẽ ngồi xa nhất từ lối vào phòng như một dấu hiệu của sự tôn trọng.
Đất nước giao lưu văn hóa giàu và nghèo?
Các nước nghèo thường có nền tảng phổ biến là Bắc Âu và Bắc Mỹ như Canada, Đan Mạch, Hà Lan, Anh, Phần Lan, Đức, New Zealand, Bắc Ireland… Trong khi đó, các quốc gia giàu có ở Châu Á như Nhật Bản, Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan, Hàn Quốc, Libya, Nepal, Ba Tư, Ukraine, Ấn Độ, Mexico, Hy Lạp,… có xu hướng giàu có về ngữ cảnh. Tuy nhiên, một nền văn hóa có thể phong phú hơn nền văn hóa khác trong một khía cạnh nhưng cũng có thể nghèo nàn hơn nền văn hóa khác. Ví dụ, bối cảnh văn hóa Ukraine phong phú hơn bối cảnh văn hóa Canada và nghèo nàn hơn bối cảnh văn hóa Nhật Bản.
Thích nghi để làm việc giữa các nền văn hóa
Để thành công ở châu Á, một nhà lãnh đạo đến từ Bắc Âu hoặc Bắc Mỹ cần nắm vững các tín hiệu phi ngôn ngữ và ngôn ngữ cơ thể. Bởi vì các cuộc đàm phán ở đây thường chậm và mang tính nghi thức, thỏa thuận dựa trên sự tin tưởng. Một trong những thách thức đối với các công ty Hoa Kỳ khi tham gia vào Việt Nam là lãnh đạo doanh nghiệp Hoa Kỳ thường không chú trọng đến việc xây dựng và duy trì mối quan hệ cá nhân với đối tác. Thay vào đó, họ tập trung vào những gì đã được thỏa thuận và ký kết.
Bên cạnh đó, chúng ta cũng nên chú ý đến sự khác biệt giữa các nền văn hóa giàu ngữ cảnh và nghèo ngữ cảnh. Bởi sẽ có những quốc gia như Ý hay Bồ Đào Nha kết hợp cả hai môi trường giao tiếp. Việc nghiên cứu, quan sát và tìm hiểu văn hóa vùng miền sẽ giúp chúng ta giao tiếp tự tin hơn trong môi trường đa văn hóa, hội nhập và trở thành những công dân toàn cầu.
Đọc thêm về giao tiếp đa văn hóa tại iedv.