Phượng âm là môn học dạy phương pháp và kỹ thuật đọc, ghi âm bản nhạc dùng trong nhà trường trong giáo dục âm nhạc. Kỹ năng ký hiệu rất quan trọng đối với hoạt động âm nhạc của các nhạc sĩ và nghệ sĩ, cũng như khả năng đọc, hiểu và đánh giá cao các tác phẩm âm nhạc của công chúng. Bất kỳ ai học âm nhạc chuyên nghiệp đều sẽ học ký hiệu thanh nhạc trong suốt quá trình học, đặc biệt là ở bậc tiểu học. Ở nước ta, ký âm được giảng dạy ở tất cả các cấp học âm nhạc từ tiểu học đến đại học. Chú âm gồm hai môn: ghi âm (còn gọi là ký âm) và xướng âm. Ghi âm là quá trình nghe một giai điệu, nhịp điệu hoặc hòa âm và ghi âm dưới dạng nốt nhạc. Hát là hát một bản nhạc mà không cần sự trợ giúp của bất kỳ nhạc cụ nào, hay còn gọi tắt là đọc nhạc.
Giọng nói
âm thanh là một thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Pháp – solfège. Thuật ngữ này xuất phát từ hai từ âm, sol và fa, dùng để chỉ các nốt được đọc (hoặc hát) theo hệ thống từ âm. Trong “Phương pháp xướng âm” của NXB Hà Nội (1980), nhạc sĩ Doãn Nhân cho rằng xướng âm là bộ môn đọc ký hiệu âm nhạc thành tiết tấu. Tuy nhiên, ngoài việc nhìn và phát âm các nốt nhạc, chúng ta còn phải “chơi” đúng cao độ và tiết tấu của bản nhạc. Vì vậy, học thanh nhạc là học đọc và hát đúng nhịp, đúng cao độ, trường độ, độ mạnh, nhẹ của giọng người theo các nốt nhạc đã ghi trong bản nhạc. Cách phát âm có thể được ví như cách chúng ta đọc chính tả.
Luyện phát âm là quá trình giúp người học luyện nghe nhạc, nhận biết và ghi nhớ cao độ cũng như đọc đúng cao độ và nhịp điệu. Khi phát âm nốt ta dùng bảy chữ để phát âm cao độ: do, re, mi, fa, son, la, si. Hiện nay, có hai loại phương pháp phát âm: phương pháp cố định và phương pháp động.
Phương pháp cố định là dùng từ thể hiện cao độ cố định với cao độ mà nó áp dụng, ví dụ từ “do” chỉ dùng với cao độ của nốt c. Trong phương pháp này, thứ tự các chữ thể hiện cao độ tương ứng với nốt nhạc là: do-c; d-d; mi-e; fa-f; sol-g; pull-a; si-b. Phương pháp này hiện đang được sử dụng tại Việt Nam.
Cách tiếp cận không xác định là sử dụng các từ có cao độ khác nhau tùy thuộc vào tình huống. Phương pháp không xác định sử dụng bảy từ có thanh điệu và có thể áp dụng cho bất kỳ giọng nào. Sau đó, mọi người sử dụng các bước trên thang âm để ghi nhớ và dịch thành các âm thanh khác nhau.
Ví dụ:
Ưu điểm của phương pháp này là nếu người dùng có một cuộn băng ghi lại các nốt nhạc và chuyển đổi sang âm thanh mới mỗi lần, thì nó có thể được phát lại ngay lập tức ở nhiều âm thanh khác nhau. Phương pháp này thường phù hợp với những người mới làm quen với âm nhạc. Khi dịch các giọng khác nhau, chúng ta vẫn đọc các từ có cùng một thanh điệu. Với phương pháp cố định, chúng ta phải đọc tên nốt khác nhau trong mỗi âm. Một số người tin rằng cách tiếp cận không xác định sẽ giúp người học tiếp cận âm nhạc nhanh chóng. Những gì họ nghe được là những ghi chú liên quan dựa trên thuốc bổ c. Cũng giống như những người chơi keyboard Việt Nam đều sử dụng giọng do cho tất cả các bài hát, khi muốn đổi giọng chỉ cần nhấn các nút cộng trừ trên bàn phím. Sau đó, nhạc sĩ vẫn đang nghĩ về bản nhạc trong âm thanh c, bất kể âm vang thực tế trong âm thanh.
Việc sử dụng hệ thống phương pháp nào để dạy học còn có nhiều ý kiến khác nhau. Hiện nay, phương pháp cố định vẫn là phương pháp được các trường nhạc sử dụng nhiều nhất. Tuy nhiên, lợi dụng động từ nguyên thể, chúng ta có thể đọc những nốt có từ cố định, chẳng hạn “la la la la” hay “ta ta ta ta”… mà không cần chú ý đến nhịp điệu khi luyện tập. Lưu ý tên của các ghi chú.
Xung quanh khái niệm phát âm, chúng ta còn có khái niệm đọc bằng hình ảnh. Theo từ điển bách khoa toàn thư mở Wikipedia, thuật ngữ này là kỹ năng đọc và hát một bản nhạc hoặc một tác phẩm âm nhạc được thể hiện trên giấy dưới dạng văn bản âm nhạc mà người đọc chưa từng thấy trước đây ( [1] ). Thuật ngữ này được dùng để chỉ quá trình hoặc khả năng nhìn và đọc ngay lập tức. Đây cũng là quá trình chuyển hóa thông tin (nốt nhạc, bản nhạc,…) từ “thấy” sang “nghe” (udtaisuk 2005) [3]. Ở cấp độ cao hơn, thuật ngữ này cũng được dùng để chỉ khả năng đọc to (đọc thầm) mà không tạo ra âm thanh của nhạc cụ hoặc giọng hát. Với kỹ năng này, người đọc có thể nhìn vào một bản nhạc và tưởng tượng ra cao độ trong đầu mà không cần phải đọc to hoặc chơi trên bàn phím.